Uwikłanie
Entanglement

Agnieszka Mastalerz

Michał Nowakowski 

Kuratorka: Alicja Głuszek

12 grudnia 2024 – 31 stycznia 2025

Jak działają mechanizmy wpływu, kontroli i współuzależnienia? Czym są ich przyczyny, a czym skutki? Gdzie zaczyna się uwikłanie? Kto ponosi za nie odpowiedzialność? Czy kontrola może być odbierana nie jako przymus, przemoc czy nadużycie władzy, a jako regulator, neutralny i niewidzialny mechanizm, decydujący o tym, co myślimy, jak się poruszamy, jak wyglądamy? Forma, która odcina naszą indywidualność i wolność, w imię przetrwania i trwania, jednostki i społeczeństwa.

Zdaniem ekonomisty Kennetha Bouldinga, kluczowym pytaniem nie jest to, czy jest się zależnym czy niezależnym, ale to, w jaki sposób jest się zależnym i od czego. To twierdzenie materializuje się w pracach Agnieszki Mastalerz i Michała Nowakowskiego. Oboje demaskują niejednoznaczne relacje uwikłania, współuzależnienia. Obnażając ich ukrytą albo zwodniczą naturę.

W przypadku relacji ludzie-orchidee, przedstawionych w pracy Agnieszki Mastalerz, zależności te mogą mieć zarówno charakter regulujący, jak i kontrolujący – dla obu gatunków. Zdaniem artystki jest to metafora relacji społecznych i relacji między człowiekiem a naturą. Z kolei praca Michała Nowakowskiego, odnosząca się do wrogiej architektury, ukazuje, jak relacje między przestrzenią a człowiekiem mogą jednocześnie organizować pożądany ruch i eliminować ten niepożądany.

Z perspektywy psychologicznej uwikłanie definiuje się jako schemat zbyt silnej więzi między jednostką a znaczącą dla niej osobą, który determinuje stany emocjonalne i zachowania tej jednostki. Tożsamość osoby uwikłanej staje się zależna od drugiej osoby, co znacząco ogranicza jej autonomię i sprawczość. Uzależnienie natomiast jest przymusem – okresowym lub stałym – wykonywania określonych czynności lub zażywania substancji, nabytym w procesie rozwoju osobowości. Oba te stany są szkodliwe dla człowieka, mimo że osoba doświadczająca ich może tego nie dostrzegać.

W stosunkach międzynarodowych funkcjonuje koncepcja współzależności (mutual dependence), opisująca wzajemne uwikłanie w relacje przynoszące zarówno korzyści, jak i straty obu stronom. Robert O. Keohane i Joseph S. Nye wyróżniają dwa wymiary współzależności: sensitivity (wrażliwość) i vulnerability (podatność na zranienie). Sensitivity oznacza względną wrażliwość na zmiany w relacji, gdzie koszty dostosowania nie wymagają fundamentalnych zmian strukturalnych. Vulnerability natomiast wskazuje na sytuację, w której jedna ze stron musi ponieść znaczące koszty – finansowe, energetyczne czy prawne – aby zachować relację lub wewnętrzną stabilność.

Prace prezentowane na wystawie odnoszą się formalnie i tematycznie do obu tych wymiarów współzależności – zarówno w relacjach międzyludzkich, jak i w stosunkach między ludźmi a światem nieludzkim (organicznym i nieorganicznym). Pokazują płynność i względność tych stanów.

Agnieszka Mastalerz

Absolwentka Pracowni Działań Przestrzennych Mirosława Bałki na Wydziale Sztuki Mediów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (2018), odbyła gościnny pobyt w pracowni Candice Breitz i Eli Cortiñas w Hochschule für Bildende Künste w Brunszwiku (stypendium DAAD, 2019/2020), wcześniej także w studiu Adama Broomberga i Olivera Chanarina w Hochschule für Bildende Künste w Hamburgu (2017/2018). Ukończyła studia kulturoznawcze na Uniwersytecie Warszawskim (2013) oraz kurs podyplomowy na Malmö Art Academy (2024). Jest stypendystką Programu Młoda Polska na 2024 rok. Od roku 2021 współpracuje z galerią eastcontemporary w Mediolanie. W swojej pracy skupia się na mechanizmach kontroli oraz procesach wpływających i eksploatujących jednostkę. Używa poetyckiego języka wizualnego do analizy restrykcyjnych reguł ustanowionych w intymnych związkach, społecznościach, państwach czy firmach oraz w stosunku do środowiska naturalnego.

Wzięła udział w zbiorowych wystawach, m.in. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (jako laureatka konkursu Artystyczna Podróż Hestii, 2017) oraz w MAXXI, Narodowym Muzeum Sztuki XXI wieku w Rzymie (2019).

Była rezydentką Muzeum Susch w Szwajcarii, Artist Development Program w Europejskim Banku Inwestycyjnym w Luksemburgu (2021) i galerii Futura w Pradze (Stypendium z Funduszu Wyszehradzkiego, 2020).

Prace Agnieszki Mastalerz znajdują się w kolekcjach Fondazione in Between Art Film by Beatrice Bulgari, Grupy Ergo Hestia, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Muzeum Getta Warszawskiego.

Nodes

wideo (2023), fotografia (2024), tkanina (2024), podstawa projektora (2024)

fotografia analogowa, wydruk pigmentowy na papierze archiwalnym Moab Entrada Natural Rag 300gsm, dibond, metal bezkwasowy

wideo cyfrowe przeniesione na taśmę filmową 16mm, zarejestrowane za pomocą bolta, 00:02:17, zapętlenie

tkanina żakardowa bawełniano-lniana w kolorze naturalnym, 350g/m2

podstawa projektora ze stali nierdzewnej satynowanej

Nodes opiera się na badaniach przeprowadzonych przez Agnieszkę Mastalerz dotyczących historycznych i współczesnych relacji pomiędzy ludźmi a orchideami. W procesie powstawania tej pracy twórczyni zastosowała robota, nawiązując wprost do technologicznego sposobu uprawy tych roślin. Artystka, bazując na antropologicznych i ekonomicznych danych, wyszła z koncepcją wieloelementowej instalacji, która materializuje symboliczne i normatywne aspekty współzależności człowieka z tymi roślinami, wynikające z uwarunkowań kulturowych i rynkowych. W Polsce, w dawnych czasach, suszone korzenie dzikich storczyków umieszczano dyskretnie po wewnętrznej stronie odzieży osób, które miały być dotknięte ich działaniem, podczas gdy we Włoszech mieszano sproszkowane korzenie z kozim mlekiem, wierząc, że poprawi to pobudzenie seksualne. Artystka, mając w pamięci te intymne, magiczne rytuały z przeszłości, zwróciła swoją uwagę w kierunku aktualnej, przemysłowej produkcji storczyków. Agnieszka Mastalerz, w swoich pracach artystycznych, często bada temat dominacji i kontroli. W projektach takich jak Disciplinary Mechanisms (2016) oraz Bloodstream (2019, instalacja stworzona wspólnie z Michałem Szaranowiczem), koncentrowała się na relacjach między ludźmi a naturą oraz instytucjami społecznymi. Podobnie ma to miejsce w przypadku Nodes (2023-2024). Tu artystka wykorzystuje storczyki jako narzędzia wywierania wpływu poprzez rzucanie czaru, ale i towar masowo produkowany, którego celem jest wytworzenie jak największej liczby podobnych, standardowych kwiatów, spełniających kryteria rynkowe. Dzieje się to za sprawą robotnic, które nadają ostateczną formę każdemu storczykowi, doprowadzając go do sfabrykowanego ideału piękna. Ich ingerencja jest konieczna w wysoce industrializowanym i stechnologizowanym procesie produkcyjnym. Jednocześnie jest sposobem na „rzeźbienie” organicznych i żywych bytów, aby spełniały one wyobrażenie o estetycznej roślinie. Mastalerz przez tę pracę podkreśla długotrwałe zależności między naturą a ludzkimi pragnieniami, więzi, które wikłają nas i czynią wzajemnie zależnymi.

Podziękowania:

Wideo

Autor zdjęć filmowych: Marcin Gołąb

Producent: CHPTR by Bites

Postprodukcja: Black Photon

Storczyki: JM Ptaszkowie

Szczególne podziękowania dla Piotra Dobrzyńskiego — kuratora kolekcji roślin szklarniowych Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego

Fotografia

Szczególne podziękowania dla Wiesława Kozy — Kierownika Działu Zespołów Parkowych Muzeum-Zamku w Łańcucie

Tkanina

Izabela Sojka

Produkcja taśmy filmowej

Andec Cinegrell Filmtechnik GMBH

Sprzęt projekcyjny

Eidotech Polska sp. z o.o.

Michał Nowakowski

Rzeźbiarz, kulturoznawca, menadżer projektów kulturalnych, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi. W latach 2014–2023 współpracował z Instytutem Adama Mickiewicza, programując i realizując projekty w obszarze designu i sztuk wizualnych na najważniejszych wydarzeniach kulturalnych na świecie. Głównym obszarem zainteresowań twórczych Michała Nowakowskiego jest relacja człowieka z otaczającą go rzeczywistością i fizyczny wymiar rzeczywistości. Podstawowym medium, którym się posługuje, jest rzeźba – towarzyszą jej słowo i techniki cyfrowe.

Wziął udział w zbiorowych wystawach, m.in. „Najlepsze Dyplomy Artystyczne Akademii Sztuk Pięknych 2023” w Zbrojowni Sztuki w Gdańsku, „Trzeci wymiar. Konfrontacje” w ASP w Łodzi (2024), „Pole wiatraków” w Centrum Praskim Koneser (2022).

wroga 1

2024, rzeźba, stal węglowa

Rzeźba Michała Nowakowskiego wroga 1 wywołuje sprzeczne reakcje – jej forma i powierzchnia jednocześnie przyciąga i odpycha. Działa na poziomie afektywnym, a jej ostateczny odbiór zależy od stanu psychicznego i doświadczeń odbiorcy. Praca balansuje między agresją (ostre, metalowe zakończenie) a empatią (spiralny kształt sugerujący objęcie), angażując widza w relację, w której musi on sam określić charakter tego uwikłania. Inspiracją dla artysty jest zjawisko wrogiej architektury – projektowania przestrzeni publicznej w sposób utrudniający określone zachowania ludzi czy zwierząt. Ta forma kontroli społecznej może być postrzegana zarówno jako dyskryminująca, jak i porządkująca przestrzeń publiczną.

wroga 1 jest pierwszym ćwiczeniem w tworzeniu symbolu, który formalnie i materialnie komunikuje zagrożenie bez względu na kontekst językowy, kulturowy i historyczny. Artysta nawiązuje w swoich badaniach do raportu wypracowanego przez Human Interference Task Force, założonego przez amerykański Departament Energii. W jego skład wchodzili antropolodzy, behawioryści, inżynierowie, których zadaniem było wypracowanie sposobu ostrzeżenia ludności za 10 000 lat o składowaniu odpadów radioaktywnych. Taki daleki horyzont czasowy sprawia, że indeksowanie nie może się opierać na czasowych, dawnych czy aktualnych językach wizualnych, dlatego też Nowakowski sięga po zoosemiotykę, aby w warstwie primordialnej, naturalnej poszukać formy i materiału, które będą uniwersalne, poza czasem, poza kulturą wytworzoną dotychczas przez człowieka.

Otwarcie wystawy. Od lewej: artyści Agnieszka Mastalerz i Michał Nowakowski, Alicja Głuszek – kuratorka wystawy, Agnieszka Rogóz – kuratorka programowa galerii.

Projekt identyfikacji wizualnej

Aleksandra Kot

Zdjęcia

Ignacy Skwarcan